Tên gọi – Vị trí

Chùa, đền, đình Hòa Mã trước đó gọi là Đổi Mã.

Chùa Hòa Mã tên chữ là Thiên Quang Tự (Ánh sáng của Trời), tương truyền có từ thời Lý. Thôn Hòa Mã thuộc tổng Tả Nghiêm, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Nội. Cổng chùa nay mang số 3 phố Phùng Khắc Khoan, phường Ngô Thì Nhậm, Hai Bà Trưng, Hà Nội, Việt Nam, du khách qua cổng bước vào một ngõ dài, đồng thời cũng là lối vào đình và đền Hòa Mã.

Lược sử

Chùa Hòa Mã là một cụm di tích tương truyền có từ thời Lý được lập từ đầu thế kỷ 19 dưới triều vua Minh Mệnh thời Nguyễn.

Thôn Hòa Mã vào thời Lê vốn thuộc phủ Phụng Thiên và gọi là thôn Đổi Mã, nghĩa là thay đổi trang phục. Các cụ già nói rằng nơi đây từng có cung Đổi Mã hay điện Canh Y, được xây trên gò Kim Quy. Hàng năm vào đầu mùa xuân, nhà vua cùng đoàn tùy tùng đến nghỉ chân, thay áo đổi ngựa và làm lễ trước khi sang tế trời ở đàn Nam Giao.

Theo tài liệu lưu tại đình Hòa Mã, vị thành hoàng làng được tôn vinh là “Tiền triều thái giám quốc công”, một hoạn quan trông coi điện Canh Y của triều trước. Trong di tích hiện còn giữ được một bản sắc phong cổ nhất mang niên hiệu Cảnh Thịnh nguyên niên (1792, thời Tây Sơn) và 12 sắc phong của các vua nhà Nguyễn. Ngày 28-1-2010 đã khởi công đại trùng tu ngôi đình với kiến trúc vẫn giữ gần như nguyên theo phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Ngôi đền này thờ bà chúa Liễu Hạnh cùng các Mẫu theo tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền Hòa Mã trước kia đã được trùng tu lớn vào năm 1935, trên thượng lương nhà tiền tế có ghi rõ dòng chữ Hán “Đại Nam Bảo Đại Ất Mùi niên”.

Kiến trúc

Chùa Hòa Mã nằm trong một hệ thống kiến trúc bao gồm đình – đền – chùa, được xây dựng trên 1 khu đất Cao Bằng phẳng, gọi là gò Kim Quy. Chùa quay hướng nam gồm các hạng mục: chùa chính, nhà tổ, nhà mẫu, nhà khách.

Chùa chính kiến trúc xây theo kiểu “chữ Đinh” gồm tiền đường và thượng điện, tiền đường gồm 4 gian được làm lại vào năm Thành Thái thứ 17 (1905), thượng điện cũng gồm 4 gian được được tu bổ năm Tự Đức thứ 9 (1856), nhà khách 3 gian cấu trúc đơn giản. Giáp sau thượng điện là 2 tháp xây gạch để trần, gồm 3 tầng, là nơi chôn xá lị các vị sư tổ của chùa.Tòa tiền đường rộng 5 gian được làm lại vào năm Thành Thái thứ 17 (1905), mặt quay về hướng nam, đền Hòa Mã ở bên trái, nhà khách và đình Hòa Mã ở bên phải.

Ngoài 3 lần trùng tu vừa nói, nhà chùa đến năm 1990 đã cho sửa chữa toà Tam bảo bằng tiền công đức. Đầu thế kỷ XXI chùa lại được trùng tu, tô tượng nhưng vẫn giữ dáng vẻ cũ, mang dấu ấn nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn. Năm 2001, nhà nước tổ chức di dời các hộ dân lấn chiếm; đến 2008 thì tu bổ xong nhà Tổ 5 gian ở phía sau và hai dãy tả hữu vu.

Di vật

Hệ thống tượng chùa Hòa Mã đa dạng và phong phú, có giá trị cao về mỹ thuật điêu khắc. Đáng chú ý là 3 tượng dạng phù điêu Tam thế thời Lê, tượng Nam Tào, Địa tạng vương Bồ Tát, Quan âm Tống tử, Thập điện Diêm Vương, Bồ đề Đạt ma, 5 pho tượng tổ của chùa, …Ngoài ra chùa còn lưu giữ khá nhiều hiện vật có giá trị bao gồm bia, chuông đồng thời Nguyễn, hoành phi, câu đối, bình gốm, …

Tại sân sau là 2 ngôi tháp 3 tầng xây gạch gắn bia, trong tháp đặt xá lị của các vị sư trụ trì đã mất. Bên ngoài và cả trong thượng điện lại có các bia đá khác, đáng lưu ý tấm bia “Thiên Quang thiền tự bi ký”. Ngoài ra nhà chùa còn lưu giữ khá nhiều hiện vật có giá trị lịch sử và nghệ thuật, bao gồm một quả chuông đồng được đúc vào thời Nguyễn, bình gốm và các bức hoành phi, câu đối….

Lễ hội – Sự kiện

Nhân dân sở tại thường mở hội một năm hai lần vào ngày 15 tháng giêng và mồng 8 tháng 4 âm lịch.

Với các giá trị tiêu biểu về Kiến trúc nghệ thuật, ngày 12 tháng 12 năm 1986, Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ra Quyết định số 235-VH-QĐ xếp hạng di tích cấp Quốc gia đối với cụm di tích Đình – Đền – Chùa Hòa Mã.

Tham khảo

• https://mytour.vn/location/616-chua-hoa-ma.html
• http://phamdinhho.haibatrung.hanoi.gov.vn/di-tich-lich-su/-/asset_publisher/UByp2W88WPKe/content/chua-inh-en-hoa-ma
• https://360.hncity.org/spip.php?article344
• http://ditichlichsu-vanhoahanoi.com/2017/11/30/chua-dinh-den-hoa-ma/

Top 5 hòa mã hà nội tổng hợp bởi HanoiStory